Zamek Piastów Śląskich w Brzegu

---

Historia

XIII–XV w.

Pierwsze zapisy dotyczące zamku datowane są na 1235 rok, kiedy to pełnił on rolę siedziby namiestnika książęcego. Obiekt ten był także istotnym punktem na trasie podróży książąt wrocławskich. Około 1300 roku wzniesiono kwadratową, ceglaną wieżę, która zyskała nazwę Wieży Lwów, od kamiennych lwów zdobiących jej szczyt. Zachowana do dnia dzisiejszego dolna część wieży stanowi najstarszą część zamku.

W 1311 roku, po wyodrębnieniu księstwa brzeskiego, zamek stał się oficjalną siedzibą książąt. W latach 1360-1370, książę Ludwik I brzeski, przystąpił do przebudowy zamku, której ślady można oglądać do dziś. W ramach tej rozbudowy, w latach 1368-1369, obok zamku wzniesiono gotycką kaplicę św. Jadwigi, przekształconą później w kolegiatę, oraz nowy budynek mieszkalny.

XVI w.

W połowie XVI wieku, książę Jerzy II wraz z żoną Barbarą z Hohenzollernów dokonali renesansowej przebudowy całego obiektu, wzorując się na Zamku Królewskim na Wawelu. Z tego powodu zamek zyskał miano Śląskiego Wawelu. W latach 1541-1544 powstało południowe skrzydło, a między 1544 a 1547 roku wzniesiono skrzydło wschodnie.

17 października 1547 roku zmarł książę Fryderyk II, a syn Jerzy II przejął nadzór nad budowlami. W latach 1554-1560 wybudowano okazały budynek bramy wjazdowej, który składał się z trzech kondygnacji, dolna z nich posiadała motyw łuku triumfalnego. Każdy pośród jego cech to umieszczone ponad łukiem posągi fundatora i jego małżonki oraz herby rodowe, które trzymali giermkowie. Książę dodał również nad oknami pierwszego piętra popiersia swoich przodków.

Dziedziniec zachwycał renesansowymi krużgankami oraz wewnętrznym portalem bramy wjazdowej. Wnętrza zamku miały bogate wyposażenie, a Jerzy II zamówił arrasy w Flandrii o łącznej długości 300 łokci (170 m), które niestety nie przetrwały do naszych czasów. Kolegiata w tym okresie została przekształcona w mauzoleum książąt śląskich. Przebudową zamku zajmowali się włoscy architekci Jakub i Franciszek Parr, a ich dzieło kontynuowali Bernard oraz Piotr Niuronowie, którzy pod koniec wieku ufortyfikowali rezydencję. Prace budowlane zakończono w 1560 roku, a wykończenie w 1582 roku.

XVII–XIX w.

W 1675 roku zamek opuścił ostatni potomek Piastów śląskich, Jerzy Wilhelm, co przyczyniło się do naturalnego upadku rezydencji. W następnych latach, opuszczony zamek uległ niewielkim zniszczeniom podczas ostrzału miasta przez króla pruskiego Fryderyka II w 1741 roku. Zamek został przekształcony w koszary, magazyn oraz karczmę.

Od XX w.

W 1922 roku zamek został oczyszczony z magazynów, co umożliwiło przeprowadzenie drobnych prac konserwatorskich, w tym zabezpieczenie Bramy Wjazdowej. Dwa lata później, w 1924 roku, powstało tu Muzeum Miejskie. Niestety, w 1945 roku budowla uległa kolejnym uszkodzeniom. W 1952 roku zamek zyskał miano muzeum; odbudowę prowadzono w latach 1966-1990, starając się odwzorować stan z XVI wieku. Odnowiono Bramę Wjazdową, krużganki oraz niektóre sale. Autorami rekonstrukcji byli, między innymi, prof. Jerzy Rozpędowski oraz Jadwiga Maciejowska. Dalszą część odbudowy zrealizowały grupy Tomasza Kornackiego i Wacława Podlewskiego z PKZ Oddział w Warszawie.

Statut zabytku klasy 0 nie jest już stosowany, aczkolwiek obecnie zamek pełni rolę Muzeum Piastów Śląskich. Można tu odkryć wiele zabytków związanych z historią miasta oraz Piastów śląskich. W plebiscycie National Geographic na 7 nowych cudów Polski w 2013 roku, zamek zajął 7. miejsce. W 2018 roku zamek został wpisany na listę pomników historii, co miało miejsce w ramach akcji „100 Pomników Historii na stulecie odzyskania niepodległości”.

Elementy architektoniczne

Portal bramy wjazdowej

Portal bramy wjazdowej zamku, ulokowany na frontowej ścianie budynku o dwóch piętrach, robi niesamowite wrażenie swoimi bogatymi zdobieniami. W górnej części, nad pierwszym piętrem, prezentują się dwa rzędy rzeźb władców Polski oraz władców piastowskich książąt śląskich. Wizerunki te znajdują się w trzech segmentach, w których każda figura otoczona jest kartuszem z zapisaną po łacinie nazwą przedstawianego władcy.

W pierwszym rzędzie umieszczono popiersia dwunastu władców Polski z wyraźnie zaznaczonymi podpisami. Każdy segment ma swoje miejsce, a ich opisy brzmią następująco:

• 1. Piast – „Piast. Crusvicen. Polo. Monarcha circa annum Do. DCCCXL., a quo reges Poloniae. et Silesia. duces orti.”
• 2. Siemowit – „Semovitus Monarcha Polo. fortis regni dilatator.”
• 3. Lestek – „Lesko Mo’ar. (Monarcha) Justus, Liberalis et Togatus.”
• 4. Siemomysł – „Zemomislaus Mo’ar. (Monarcha) Polo. Sapiens, Togatus.”
• 5. Mieszko I – „Mieslaus Mo’ Polo. abjecta idolatria gentili per baptismum ecclesiae dei insertus. ann. DCCCCLXV.”
• 6. Bolesław I Chrobry – „Boleslaus Chrabri. I Rex Pol. DCCCCXCIX.”
• 7. Mieszko II Lambert – „Myeslaus Secundus, Rex Polon. Ann. D. MXXV.”
• 8. Kazimierz I Odnowiciel – „Casimir Monachus Rex Pol. Anno MXLI.”

W trzecim, dolnym rzędzie umieszczono popiersia książąt śląskich z odpowiednimi łacińskimi inskrypcjami w kartuszach:

• 13. Henryk I Brodaty – „Henricus barbatus dux Silesiae Vratis. Lign. MCCI.”
• 14. Henryk II Pobożny – „Henricus Vratislaviensis Ligni. MCCXLI”
• 15. Bolesław II Rogatka – „Boleslaus Lignicensis.”
• 16. Henryk V Brzuchaty – „Henricus Ligni. et Vratislavi.”
• 17. Bolesław III Rozrzutny – „Boleslaus dux Silesiae Ligni. et Bregen. Anno Domini MCCXCV.”
• 18. Ludwik I Brzeski – „Ludovicus dux Bregensis.”
• 19. Henryk VIII – „Henricus dux Bregensis.”
• 20. Henryk IX Lubiński – „Henricus dux Lubensis.”

W ostatnim, trzecim segmencie przedstawione są:

• 21. Ludwik II Oławski – „Ludovicus dei gratia dux Silesiae dominus Lubensis et Caet..”
• 22. Jan Lubiński – „Joanis Lubensis et Hainovi.”
• 23. Fryderyk I – „Fridericus Ligni. et Bregen.”
• 24. Fryderyk II – „Fredericus Ligni. et Bregen verae religionis instaurator et patrii ducatus auctor MDXLVII.”

Te bogate rzeźby nie tylko obrazują potęgę dynastii Piastów, ale także przypominają o władcach Brandenburgii poprzez herby, które umieszczono na balustradzie. Warto zwrócić uwagę, że herby Rzeczypospolitej oraz te związane z Habsburgami i Brandenburgią dodają autorytetu tej monumentalnej budowli.

Dyrektorzy Zamku Piastów Śląskich

W historii Zamku Piastów Śląskich w Brzegu występuje szereg znaczących postaci, które pełniły rolę dyrektorów tej instytucji. Oto kluczowe nazwiska:

• Jan Przała (1958–1969),
• Paweł Kozerski (1969–2017),
• Dariusz Byczkowski (od 2017).

---

Oceń: Zamek Piastów Śląskich w Brzegu

---